حمل کالای خطرناک در حمل‌ونقل بین‌المللی به دسته‌ای از مواد و محصولات اشاره دارند که به دلیل ویژگی‌های خاصشان می‌توانند در جریان حمل‌ونقل مخاطراتی را برای انسان‌ها، محیط‌زیست یا تجهیزات حمل ایجاد کنند. این کالاها نیازمند توجه ویژه به قوانین و استانداردهای بین‌المللی هستند تا از خطرات احتمالی جلوگیری شود.
بر اساس دسته‌بندی‌های سازمان ملل متحد (UN) و کد بین‌المللی حمل کالاهای خطرناک (UNDG)، هر کالای خطرناک یک کد یا شماره UN دریافت می‌کند که مشخص‌کننده نوع خطر، نحوه بسته‌بندی، و اقدامات ایمنی لازم برای حمل آن است. این شماره‌ها به‌عنوان راهنمای اصلی برای مدیریت ایمن کالاهای خطرناک در سراسر جهان استفاده می‌شوند.
این دسته از کالاها شامل موادی همچون مواد شیمیایی سمی، مواد رادیواکتیو، مواد منفجره، گازهای فشرده، مواد قابل‌اشتعال، مواد بیولوژیکی خطرناک و زباله‌های صنعتی هستند. رعایت اصول ایمنی در بسته‌بندی و برچسب‌گذاری این مواد ضروری است و شرکت‌های حمل باید دارای مجوزهای معتبر برای حمل این نوع کالاها باشند.
در این راستا، اسناد ایمنی مانند برگه اطلاعات ایمنی مواد (MSDS) نقش کلیدی در اطلاع‌رسانی خطرات احتمالی و راهکارهای مدیریت ایمن آنها دارند. این اسناد تضمین می‌کنند که اطلاعات لازم برای مقابله با شرایط اضطراری به‌طور دقیق و شفاف ارائه شود. بنابراین، حمل کالاهای خطرناک به تخصص، تجربه و پایبندی به مقررات بین‌المللی نیاز دارد تا سلامت انسان‌ها و محیط‌زیست حفظ شود و از وقوع حوادث پیشگیری به عمل آید.
دسته‌بندی انواع کالاهای خطرناک بر اساس کد UN
کالاهای خطرناک در حمل‌ونقل بین‌المللی بر اساس کد UN به ۹ کلاس اصلی تقسیم‌بندی می‌شوند. این دسته‌بندی برای مشخص کردن نوع خطرات، اقدامات ایمنی و شرایط حمل‌ونقل کالاها تدوین شده است. در ادامه به هر یک از این کلاس‌ها اشاره می‌کنیم:
۱. مواد منفجره (Explosives): شامل مواد جامد و مایعی است که با واکنش شیمیایی شدید، گاز، حرارت و فشار ایجاد کرده و خطر انفجار دارند. حمل این مواد به‌دلیل خطر بالا، تحت قوانین بسیار سختگیرانه انجام می‌شود.
۲. گازها (Gases): شامل گازهای قابل‌اشتعال، غیرقابل‌اشتعال، سمی یا خورنده است. حمل این دسته به شرایط خاصی برای بسته‌بندی و ایمنی نیاز دارد.
۳. مایعات قابل‌اشتعال (Flammable Liquids): هر مایعی که نقطه اشتعال بخار آن ۶۰ درجه سانتی‌گراد یا کمتر باشد. این دسته به دو نوع مایعات آتش‌زا (مثل بنزین) و مایعات قابل‌احتراق (مثل گازوئیل) تقسیم می‌شود.
۴. جامدات اشتعال‌زا (Flammable Solids): جامداتی که به‌آسانی آتش می‌گیرند، مانند کبریت و گوگرد. این مواد مستعد شعله‌ور شدن در مجاورت حرارت یا شعله هستند.
۵. اکسیدکننده‌ها و پراکسیدهای آلی (Oxidizers and Organic Peroxides): موادی که اکسیژن آزاد کرده و موجب شعله‌ور شدن دیگر مواد می‌شوند. این دسته شامل پراکسیدهای آلی نیز هست که به‌شدت قابل‌اشتعال‌اند.
۶. مواد سمی و عفونی (Toxic and Infectious Substances): موادی که به‌صورت شیمیایی یا فیزیولوژیکی خطرناک بوده و می‌توانند مسمومیت، خفگی یا عفونت ایجاد کنند. این دسته شامل گازهایی است که در تراکم پایین اثرات مخرب دارند.
۷. مواد رادیواکتیو (Radioactive Material): شامل موادی که اشعه‌های آلفا، بتا و گاما تولید می‌کنند. حمل این مواد به برچسب‌ها و تجهیزات ایمنی خاص نیاز دارد.
۸. مواد خورنده (Corrosive Materials): موادی که در تماس با بافت‌های زنده یا دیگر مواد، واکنش‌های شیمیایی ایجاد کرده و آسیب می‌زنند. این مواد می‌توانند در تماس با آب، گرما یا گازهای خطرناک تولید کنند.
۹. سایر کالاهای خطرناک (Miscellaneous Dangerous Goods): موادی که در کلاس‌های قبلی جای نمی‌گیرند اما همچنان خطراتی برای حمل‌ونقل ایجاد می‌کنند، مانند یخ خشک، باتری‌ها و دانه‌های پلیمری.
این تقسیم‌بندی کمک می‌کند تا حمل‌ونقل این مواد با ایمنی بیشتر و مطابق استانداردهای بین‌المللی انجام شود.
کالای خطرناک ممنوعه در حمل هوایی
کالاهای خطرناک ممنوعه به کالاهایی اطلاق می‌شود که به دلیل خطرات بسیار بالای خود یا ریسک‌های احتمالی جدی برای افراد، محیط‌زیست یا اموال، حمل‌ونقل آنها در بسیاری از موارد محدود یا به‌طور کامل ممنوع است. این کالاها معمولاً تحت قوانین و مقررات بین‌المللی و ملی خاصی قرار دارند که برای جلوگیری از بروز حوادث و خسارات، حمل آنها را ممنوع می‌سازند.
از جمله کالاهای خطرناک ممنوعه می‌توان به مهمات و مواد منفجره اشاره کرد. این کالاها به دلیل قابلیت انفجار بالا و خطرات جانی و زیست‌محیطی شدید، به‌طور ویژه تحت قوانین سختگیرانه قرار دارند.
در حمل‌ونقل بین‌المللی هوایی، به‌ویژه برای کالاهای خطرناک ممنوعه، نظارت و کنترل‌های ویژه‌ای اعمال می‌شود تا از پذیرش این مواد و بروز حوادث ناگوار جلوگیری گردد. به طور کلی، حمل هوایی کالاهای خطرناک ممنوعه تحت هیچ شرایطی مجاز نیست، مگر در موارد خاص که ممکن است با رعایت استانداردهای ویژه ایمنی و تحت نظارت دقیق انجام شود.
کالای خطرناک پنهان چیست؟
کالای خطرناک پنهان به کالاهایی اطلاق می‌شود که در نگاه اول ممکن است به نظر بی‌خطر برسند، اما در واقع به دلیل ویژگی‌های خاص خود، می‌توانند در حمل‌ونقل خطراتی را ایجاد کنند. تشخیص اینکه یک کالا در واقع خطرناک است یا نه، نیاز به تخصص و بررسی دقیق دارد، به‌ویژه در حمل‌ونقل هوایی که قوانین بسیار سخت‌گیرانه‌ای برای حمل کالاهای خطرناک وجود دارد.
برخی از این کالاهای پنهان ممکن است در ظاهر هیچ‌گونه ویژگی خطرناکی نداشته باشند اما در شرایط خاص می‌توانند برای ایمنی حمل‌ونقل تهدیدی جدی باشند. به عنوان مثال، قوطی‌های اسپری، لوازم یدکی و قطعات هواپیما، برخی از قطعات خودرو، وسایل گردشگری و سیاحتی، مواد شیمیایی، مایعات سرمازا، باتری‌های خشک، تجهیزات غواصی، وسایل برقی، تجهیزات رسانه‌ای و فیلمبرداری، غذای منجمد، لوازم آتش‌بازی، پاک‌کننده‌های خانگی، وسایل آزمایشگاهی، مایع فندک، لوازم طبی، داروها، رنگ‌ها، وسایل عکاسی و غیره جزو این دسته از کالاها هستند.
برای اطمینان از ایمنی حمل کالاهای خطرناک پنهان، مشورت با شرکت‌های حمل‌ونقل هوایی و بررسی دقیق قوانین و مقررات ضروری است تا از بروز حوادث ناگوار جلوگیری شود.
MSDS چیست؟
MSDS (Material Safety Data Sheet) یا برگه اطلاعات ایمنی مواد، یک سند است که شامل اطلاعات ایمنی، شیمیایی و فیزیکی درباره یک ماده یا محصول می‌باشد. هدف اصلی این برگه‌ها ارائه اطلاعات حیاتی برای مصرف‌کنندگان و کارکنان است تا آنها بتوانند از خطرات احتمالی مواد شیمیایی در محیط‌های کاری جلوگیری کنند و ایمنی خود را حفظ نمایند.
برگه‌های MSDS شامل اطلاعاتی در مورد موارد زیر هستند:
- خطرات مواد: اطلاعات مربوط به خطرات شیمیایی و فیزیکی ماده، از جمله سمیت، اشتعال‌پذیری، خورندگی و…
- روش‌های ایمن استفاده: دستورالعمل‌های صحیح برای استفاده، جابجایی و انبارش مواد شیمیایی.
- مراقبت‌های بهداشتی: اطلاعات در مورد نحوه پیشگیری از تماس با ماده و اقدامات اضطراری در صورت بروز حادثه.
- شرایط نگهداری: دما و شرایط محیطی مناسب برای انبارش مواد.
وجود MSDS در کنار هر ماده شیمیایی به مصرف‌کنندگان این امکان را می‌دهد که با آگاهی از ویژگی‌ها و خطرات آن ماده، به درستی از آن استفاده کنند و از مشکلات احتمالی جلوگیری نمایند.
حمل هوایی کالای خطرناک چطور انجام می شود؟
حمل هوایی کالای خطرناک به دلیل ویژگی‌های خاص این نوع کالاها، بیشترین محدودیت‌ها را در پست بین‌المللی دارد. برای حمل چنین کالاهایی از طریق هواپیما، رعایت مقررات و استانداردهای خاص ضروری است. شرکت‌های فعال در این زمینه باید به صورت دقیق از تمام قوانین و دستورالعمل‌ها آگاه باشند تا از خطرات احتمالی جلوگیری کنند. در ادامه، نکات مهم برای حمل هوایی کالای خطرناک آمده است:
- تعیین صحت بسته‌بندی: کالاهای خطرناک باید به طور صحیح و مطابق با استانداردهای بین‌المللی (مانند IATA) بسته‌بندی شوند تا از هرگونه نشت یا خروج مواد خطرناک جلوگیری شود.
- برچسب‌گذاری مناسب: برچسب‌هایی باید بر روی بسته‌بندی قرار گیرد که اطلاعات دقیق و واضحی از خطرات و ویژگی‌های کالا را بیان کند. این برچسب‌ها باید به‌راحتی قابل خواندن باشند و نشان‌دهنده نوع و خطرات ماده باشند.
- ثبت‌نام و مجوزها: قبل از حمل کالاهای خطرناک، شرکت‌های حمل‌ونقل هوایی باید از مقامات مربوطه مجوزهای لازم (از جمله مجوزهای امنیتی و حمل و نقل خاص) دریافت کنند.
- آموزش و آگاهی کارکنان: کارکنانی که با حمل کالاهای خطرناک در ارتباط هستند باید آموزش‌های لازم را دیده باشند تا در صورت بروز مشکل، اقدامات ایمنی و اضطراری را به‌درستی انجام دهند.
- رعایت قوانین محلی و بین‌المللی: قوانین و مقررات حمل کالاهای خطرناک در کشورهای مختلف ممکن است متفاوت باشد. بنابراین، ضروری است که قوانین محلی و بین‌المللی به دقت بررسی و رعایت شوند.
با رعایت این اصول، خطرات حمل هوایی کالاهای خطرناک به حداقل می‌رسد و از بروز حوادث ناگوار جلوگیری خواهد شد.
بسته بندی کالای خطرناک به چه صورت باید باشد؟
حمل کالای خطرناک و بسته بندی آنها از موضوعاتی است که از اهمیت بالایی برخوردار است. مراجع قانون گذار معتبر بین‌المللی در خصوص چگونگی بسته بندی و حمل و نقل آن قواعد و مقرراتی را تدوین و ارائه نموده‌اند. بسته بندی کالاهای خطرناک با توجه به نوع کالا و میزان خطرناک بودن آن متفاوت است. به عبارتی با توجه به میزان خطرناک بودن کالا نوع بسته بندی تغییر می‌کند و متناسب با نوع کالا دوباره بسته بندی می‌شود.
از این جهت بسته بندی کالاهای خطرناک در یکی از سه گروه یک، دو و سه ( I، II، III) قرار می‌گیرند.
گروه بسته بندی (I) مخصوص کالاهای به شدت خطرناک است. در صورتی که کالا جز گروه با خطر متوسط باشد بسته بندی بایستی بر اساس گروه (II) باشد و گروه بسته بندی (III) نیز مخصوص مواردی با خطر کم است.
توجه داشته باشید در صورتی که برای یک ماده بیش از یک گروه بسته بندی بیان شده باشد بسته بندی بر اساس خطرناک‌ترین گروه صورت می‌گیرد. از سوی دیگر، در بسته‌های UN حرفی که بعد از شماره بسته بندی می‌آید اشاره به گروه بسته بندی کالا دارد و با توجه به میزان خطرناک بودن کالاها یکی از سه حروف (X، Y، Z) قرار می‌گیرد.
در صورتی که ظروف مورد استفاده برای مواد مربوط به گروه بسته بندی I،II،III باشد حروف X در صورتی که مربوط به گروه بسته بندی II،III باشد حرف Y و در صورتی ظروف مورد استفاده برای مواد مربوط به گروه بسته بندی III باشد حرف Z قرار می‌گیرد.
و در نهایت….
حمل و نقل کالای خطرناک، چه در سطح داخلی و چه در سطح بین‌المللی، نیازمند رعایت مقررات و استانداردهای خاصی است تا ایمنی افراد، محیط‌زیست و اموال حفظ شود. این کالاها، که می‌توانند شامل مواد شیمیایی سمی، گازها، مواد منفجره، مواد رادیواکتیو و غیره باشند، نیازمند بسته‌بندی ویژه و رعایت نکات ایمنی در تمام مراحل حمل و نقل هستند.
بر اساس کد UN، کالاهای خطرناک به ۹ کلاس مختلف تقسیم‌بندی می‌شوند که هر کدام ویژگی‌های خاص خود را دارند و هرکدام نیازمند روش‌های بسته‌بندی، برچسب‌گذاری و حمل متفاوت هستند. از طرفی، برخی از کالاهای خطرناک به دلیل ماهیت خاص خود ممکن است ممنوع یا محدود برای حمل باشند، به ویژه در حمل هوایی که حساسیت بالاتری دارد.
بسته‌بندی این کالاها به‌طور خاص و بر اساس خطرات آنها انجام می‌شود. مواد با خطر شدید، مانند مواد منفجره، در گروه بسته‌بندی I قرار می‌گیرند، در حالی که مواد با خطر کمتر، مانند برخی از گازها یا مایعات آتش‌زا، در گروه‌های II و III بسته‌بندی می‌شوند. این دسته‌بندی‌ها در تمام مراحل حمل و نقل از جمله حمل هوایی و دریایی اعمال می‌شود تا از هرگونه حادثه و خطر جلوگیری شود.
در نهایت، برای حمل کالای خطرناک به‌ویژه در سطح بین‌المللی، رعایت استانداردهای خاص و به‌کارگیری برچسب‌ها و مدارک ایمنی (مانند MSDS) ضروری است تا در صورت بروز هرگونه مشکل، اقدامات پیشگیرانه و ایمنی به‌درستی انجام شود. شرکت‌ها و افراد دخیل در حمل این کالاها باید از دانش و آگاهی کامل نسبت به این مقررات برخوردار باشند تا از خطرات احتمالی جلوگیری کنند و فرآیند حمل را به‌طور ایمن و موثر انجام دهند. برای دریافت اطلاعات بیشتر با مشاوران کارگونت در ارتباط باشید.